19 december 2022
De Data- en Kennishub Gezond Stedelijk Leven (DKH GSL) ontwikkelt een tool, die kleinere gemeenten gaat helpen met het uitvragen van gezonde gebiedsontwikkeling. Het instrument komt voort uit een onderzoek dat Urban Sync in opdracht van de provincie Utrecht onder verschillende Nederlandse gemeenten uitvoerde. Hieruit kwam naar voren dat met name middelgrote en kleine gemeenten moeite hebben om gezondheid een plek te geven in de uitvoering van ruimtelijke ontwikkeling. Vaak sneuvelen ambities aan de tekentafel of later in het proces, door gebrek aan kennis, tijd of geld. Liesbeth van Holten en Niels Dijkstra vertellen hoe de ‘uitvraaggids’ hier verandering in gaat brengen.
“Bij de provincie Utrecht zien we dat veel gemeenten, maar ook wijzelf, hoge ambities hebben als het gaat om de gezonde leefomgeving, maar het toch moeilijk vinden om hier in de praktijk uitvoering aan te geven,” vertelt publiek ondernemer Innovatie en gezonde leefomgeving Liesbeth van Holten. “Grotere gemeenten, zoals Utrecht met de nieuwe stadswijk Cartesius, zetten wel stappen, maar kleinere gemeenten weten vaak niet waar ze moeten beginnen. Daarom hebben we Urban Sync de opdracht gegeven om te inventariseren hoe we kleinere gemeenten kunnen helpen met de kennis die er bij grotere gemeenten al is.”
Gezonde gebiedsontwikkeling verdient een plek aan tafel, maar heeft dat vaak nog niet.
Conceptontwikkelaar Niels Dijkstra van Urban Sync hield in dit kader interviews met projectleiders van de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Groningen, Amersfoort, Leusden, Vijfheerenlanden, Nieuwegein en de provincie Utrecht. “Het algemene beeld is dat gezond stedelijk leven bij veel gemeenten nog een plek aan de tafel moet verdienen,” vertelt hij. “Bij grotere gemeenten, die hier vaak een beleidsmedewerker voor hebben vrijgemaakt, lukt dit beter dan bij kleinere gemeenten. Je ziet dat zaken als duurzaamheid, verkeer en financiën als vanzelfsprekend in projecten worden meegenomen, maar gezonde gebiedsontwikkeling is soms nog onbekend terrein. Je moet als beleidsmedewerker of inkoper stevig in je schoenen staan om jouw gezondheidsambities tussen al die andere ambities overeind te houden. De tool die wij nu ontwikkelen laat gemeenten door middel van praktijkvoorbeelden en cijfers* zien hoe zij het thema gezond stedelijk leven scherp kunnen uitvragen bij de markt.”
In de uitvraaggids worden verschillende vormen van uitvragen tegen elkaar afgewogen, zoals tenders, selectieprocedures en spelregelkaarten, maar ook flexibel uitvragen ten opzichte van regulerend. “Stel je voor dat je in een wijk eenzaamheid wilt bestrijden,” legt Niels uit. “Dan kun je in je tender aangeven dat je in ieder geval een buurthuis wilt. Dat noem je regulerend uitvragen: je houdt zelf een grote mate van regie, maar daagt de markt niet uit om hun kennis in te zetten. Vraag je wat algemener om oplossingen voor eenzaamheid, dan krijg je misschien ideeën waar je zelf nooit aan had gedacht. Zo heeft Heijmans in het project Maanwijk in Leusden een buurtcoach ingezet om mensen in de buurt met elkaar te verbinden. Dit is niet hetzelfde als een buurthuis, maar misschien wel effectiever. Je moet dan wel accepteren dat aanbestedingen meer van elkaar verschillen en dus moeilijker met elkaar te vergelijken zijn.”
“Zo’n buurtcoach komt uit het project Maanwijk naar voren, omdat ook marktpartijen zoals Heijmans en NL Greenlabel betrokken zijn,” vult Liesbeth aan. “Dat vind ik serieus mooi. Wij kunnen als overheid wel besluiten om scherper te gaan uitvragen, maar het is de markt die uiteindelijk met die uitvraag aan de slag moet. Doordat we samenwerken in de DKH GSL, waar ook kennisinstellingen, burgers en marktpartijen zitten, kunnen we veel makkelijker met elkaar schakelen. Ook kunnen we gebruik maken van de Reiswijzer voor gezonde gebiedsontwikkeling, die onze tool landelijk beschikbaar gaat stellen.”
We maken deze tool eerst voor de provincie, om hem daarna landelijk op te schalen.
Zover is het echter nog niet, want op dit moment wordt er nog hard aan de tool gebouwd. “We verwerken alle inzichten uit het onderzoek, met achtergronden en wetenschappelijke inzichten in een Minimum Viable Product (MVP),” aldus Niels. “Elke week krijgen we daar feedback op vanuit onze werkgroep van gemeenten en marktpartijen. In januari 2023 willen we een eerste versie hebben liggen waar een projectleider van een gemeente in de praktijk mee aan de slag gaat. Dat proces gaan we nauwgezet volgen en vanuit die ervaringen de tool verder doorontwikkelen.”
Over wat dit onderwerp zo interessant maakt, zijn Liesbeth en Niels eensgezind: “De samenwerking tussen overheid en markt én dagelijks bezig zijn met het maken van een positieve maatschappelijke impact!”
* Cijfers
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de invloed van groen op de gezondheid. Onlangs kwam dit onderzoek van SWECO uit waaruit blijkt dat meer groen leidt tot minimaal 62.000 minder patiënten. In mei 2022 bracht RIVM een rapport uit met de effecten van groen op de fysieke en mentale gezondheid. Dit soort onderbouwde inzichten zijn belangrijk om gezonde stedelijke ontwikkeling een versnelling te geven.
De Data- en Kennishub Gezond Stedelijk Leven is een onafhankelijk en open platform van publieke en private organisaties. We werken samen met inwoners aan oplossingen voor een gezonde stedelijke leefomgeving. De organisaties binnen de hub ontwikkelen wetenschappelijk onderbouwde, datagedreven concepten en instrumenten: evidence based producten en diensten die een positief effect hebben op de gezondheid van iedereen die woont, werkt of recreëert in een stedelijke omgeving. Nu en in de toekomst.
Lees meer
